De Reis

Het meest grauwe, verstilde, ellendige boek dat ooit is gedrukt, is tegelijk ook het meest weeklagende, ontroerende en alarmerende boek – en dat maakt Reis Naar Het Einde Van De Nacht van Céline uit 1934 mijn favoriete boek ooit. Het timbre, de wisselende locaties, de bijtende spot en totale wanhoop druipen met groteske pennenvegen van het papier, en laten je uitgehold achter.

De grijstinten worden duimendik op het doek aangebracht. Een bloemlezinkje:

--

Het leger vond Céline toch wel het allerverrotste. Hij had helemaal niets met die kloteoorlog. Hij zei:

Zou ik dan de enige lafaard op aarde zijn? Vroeg ik me af. En ik huiverde bij die gedachte!... Verloren tussen twee miljoen heldhaftige idioten, die buiten zichzelf waren, en gewapend tot de tanden?

En daarna:

-O, je bent dus door en door laf, Ferdinand! Je bent afzichtelijk, net een rat…
- Ja Lola, door en door laf, ik verwerp de oorlog en alles wat ermee samenhangt… Ik weet wat ’t is… Ik leg me er niet bij neer… Ik grien er niet over… Ik verwerp ‘m helemaal, met alle mensen die erbij horen, ik wil niks met ze te maken hebben, niets met de oorlog. Al waren ze met negenhonderd vijfennegentig miljoen en ik helemaal alleen, dan nog hebben zij ongelijk Lola, en ik ongelijk, want ik ben de enige die weet wat hij wil: ik wil niet dood.

En daarna:

Bij een mooie begrafenis ben je ook erg bedroefd, maar je denkt toch aan de erfenis, aan de komende vakantie, aan de weduwe die er allerliefst uitziet en temperament heeft, en ook, bij wijze van tegenstelling, dat je zelf nog leven wil, heel lang, dat je misschien nooit dood gaat… Wie weet?
[..]
In de oorlog werd er in de kelder gedanst in plaats van gelijkvloers. De frontsoldaten vonden het best, ze vonden het zelfs leuk. Zodra ze aankwamen vroegen ze ernaar, en niemand vond het vreemd. Eigenlijk is alleen moed vreemd. Waarom zou je moedig zijn? Dan kun je ook aan een worm vragen om moedig te zijn, die is roze en bleek en week, net als wij.

Hij komt uit de oorlog, gaat naar Afrika en naar Amerika. Nog steeds deugt niks. 200 pagina’s verder zegt hij:

In Afrika had ik echt wel het soort eenzaamheid meegemaakt die je niet in de kouwe kleren ging zitten, maar het verlaten gevoel dat je hier in deze Amerikaanse mierenhoop kreeg benauwde je nog meer.

Was het dan alleen ellende in Célines wereld? Veelal, maar als er dan een kiertje liefde doorschijnt, wordt deze weer prachtig beschreven. Hij schrijve:

Om van haar weg te gaan moet ik wel helemaal gek zijn geweest, een gek van het vuile, harteloze soort. Toch ben ik diep in mijn hart dezelfde gebleven, en als morgen de dood mij komt halen, weet ik zeker dat deze nooit zo koud, zo lelijk en zo zwaar zal zijn als de anderen, zoveel liefde en dromen heeft Molly mij in die paar maanden Amerika geschonken.

Stomme nationale motto's

Voor wie dacht dat Nederland een figuur sloeg met hun Franse lijfspreuk, heb ik voor u een selectie gemaakt uit de stomste nationale leuzes ter wereld:

10. Macedonië: Sloboda ili smrt! (Macedonisch - Vrijheid of de dood!)

Zou sloboda nu vrijheid of dood betekenen?

9. Montenegro: Čojstvo i junaštvo (Servisch - Ridderlijkheid en heldendom)

De eerste woorden waar je aan denkt bij Montenegro.

8. Fiji: Rerevaka na Kalou ka Doka na Tui (Fijisch - Vrees God en eer de koningin)

Met God kun je maar beter geen bonje krijgen.

7. Frankrijk: Liberté, égalité, fraternité (Frans - Vrijheid, gelijkheid, broederschap)

Vrijheid, gelijkheid, en als we dán nog tijd overhebben: broederschap. Omdat het óók op é eindigt.

6. Barbados: Pride and Industry (Engels - Trots en nijverheid)

Ook belangrijke waarden, kennelijk.

5. Botswana: Pula (Tswana - Regen)

Nat.

4.
Turkije: Ne mutlu Türküm diyene! (Turkije - Wat een vrolijkheid te zeggen, ik ben Turk!)

Wat een jolijt moeten de Koerden en Armeniërs ervaren

3. Nooorwegen: Alt er for Norge (Noors - Alles is voor Noorwegen)

Alles is voor Bassie!

2. Oostenrijk: Austriae est imperare orbi universo (Latijn - Het is Oostenrijks bestemming de wereld te overheersen)

Ik wist het, viezerikken! Hitler, Fritzl, Haider, dat kon al geen toeval zijn.

1. Albanië: Feja e Shqiptarit është Shqiptaria (Albanees - Het geloof van Albanezen is Albanisme)

Wat een stom motto.

Grensgevallen

“the theory of the Divine right of the king, which had been the chief political gospel of the early modern period… was replaced by the Divine right of the People” – Albert Cobban

Dat een regeringshoofd niet een machtbasis heeft omdat het ‘nu eenmaal zo is’, is sinds de Franse revolutie compleet aanvaart. Democratisering staat hoog op de agenda van de EU, en diverse partijen laten alleen al door hun naam blijken dat ze een regering voorstaan die zo geloofwaardig mogelijk door het volk gelegitimeerd is. Maar de vraag die mij altijd heeft geboeid is: “then who are the People?”. Wie of wat fixeert een volk? Moeten de Basken hun belastingcenten blijven afdragen aan een Spaanse hoofdstad waar ze geen binding mee hebben? Moeten Afrikaanse stammen dansen naar de pijpen van Fransen en Duitsers die honderden jaren geleden een kaartje tekenden ( - de liniaal is krachtiger dan het zwaard?)? En dan de etnische poel in de Kaukasus, die wordt doorsneden door grenzen die Stalin ooit trok, en waar nu helemaal niemand zich meer in kan vinden.

Hoe zouden de landsgrenzen eruit hebben gezien als na het uiteenvallen van Joegoslavië volkeren hun eigen mate van zelfbeschikking hadden mogen kiezen? Politiek filosoof Harry Beran zegt: ongeveer hetzelfde. Albanezen in Kosovo hadden misschien aansluiting gezocht bij een federaal Albanië, of hadden een wat meer versnipperd Kosovo opgericht, en hier en daar waren wat enclaves afgebakend, maar er zou geen oneindige regressie aan afscheidingsclaims zijn. Volkeren die niet bekwaam zijn zichzelf te besturen zullen aansluiting zoeken in grotere politieke unies, federaties ontstaan van gebonden identiteiten. Gebonden door een taal, door een gedeeld ressentiment (tegen Belgrado bijvoorbeeld) of door geografie. Op de Kaukasus zou deze tabularasahypothese prachtig zijn: alle volkeren vertegenwoordigd in een federatie die gebonden wordt door niet-Russisch zijn.

De werkelijkheid is natuurlijk complexer.

Men hertekent niet graag, en dan blijven twee opties over. Secessieclaims negeren, omdat dat – net als een door “God” aangewezen dynastie laten regeren, heel veel kopzorgen scheelt - of een doekje voor het bloeden geven en separatistisch gebied meer autonomie geven. Zoals Catalonië, zoals Baskenland. Dat ik het met de eerste optie oneens weet u, maar de tweede optie lijkt me op termijn ook erg gevaarlijk.

Ik had het net over bestuurlijk bekwaam zijn als criterium voor onafhankelijkheid. De mate van autonomie die Baskenland en Catalonië nu hebben maakt ze (in tegenstelling tot bijvoorbeeld de Koerden) 100% bestuurlijk bekwaam. Hoe meer autonomie binnen de oude grenzen ze krijgen, hoe meer vertrouwen deze gebieden krijgen dat ze na een secessie als volwaardige landen kunnen regeren. En op een zeker punt vragen die landen zich natuurlijk af: “wat moet Madrid nog van ons als we zelf zulke prachtige instituties hebben?”.

Een beschaafd Europa moet op beschaafde manier hun leiders kiezen, en moet op een beschaafde manier zijn grenzen vaststellen. Op termijn zal men misschien een bepaling moeten formuleren dat grenzen als een contract gezien kunnen worden die om de zoveel decennia herzien kan worden. Die termijn start dan per land wanneer daar aanleiding voor is. Zo zou het op middellange termijn opportuun zijn als Vlaanderen zich bij Nederland aansluit, als Bessarabië zich bij Roemenië aansluit, als Baskenland zich van Spanje afscheidt, als Oost-Oekraïne en Zuid-Ossetië zich bij Rusland aansluiten.

Het grote bezwaar zal natuurlijk zijn: wakker sluimerende grensconflicten als die in Noord-Ierland nu in godsnaam niet aan! Maar wellicht dat het idee van voorwaardelijke grenzen kan rijpen met de tijd, zoals het idee dat een gekozen (en dus controleerbare) regeringsleider er even in heeft moeten slijten. Of misschien dat het begrip ruimte verder en verder vervaagt waardoor ieder individu zich op gegeven moment bij de staat die hij wil kan aansluiten, zoals je een winkel kiest. Ik hoop in ieder geval op een milde revolutie die de waarden van Westfalen en de Franse revolutie complementeert.