De Bijbel spreekt van de zondvloed, Jehova’s reppen over het einde
der tijden en de Maya’s – of de duiders daarvan – zien hun kalender
aflopen met apocalyptische gevolgen. De nuchtere Nederlander haalt zijn
schouders op: geen greintje aanleiding om dit alarmisme te geloven. Het
is verleidelijk een plaag als klimaatverandering met dezelfde scepsis te
onthalen. De parallellen met religie zijn duidelijk, toch?
Volgens Jonathan van ‘t Reve wel. De Volkskrant-columnist met scherpe
pen betoogde onlangs dat een organisatie als Greenpeace ‘alle kenmerken
van een religieuze groepering bevat’. Geenstijl stelde
dienovereenkomstig dat mensen die denken klimaatverandering te kunnen
stoppen aan een ‘God-complex’ lijden.
Het lijkt niet gek deze vergelijking te schetsen. Net als in religies
lijken klimaatactivisten te beweren dat ons zondig handelen resulteert
in een onomkeerbare catastrofe. En net als in religies is er een klein
groepje mensen dat doordrongen is van deze trieste uitkomst en de
behoefte voelt dit besef te verspreiden om samen het tij te keren.
Maar werkelijk, hier houden alle parallellen op. Het is namelijk veel
beter vol te houden dat precies diegene die zich onverschillig tonen
tegenover klimaatverandering met een religieus complex behept zijn. Zij
geloven namelijk dat menselijk handelen niet tot een destructief
resultaat leidt en ook geen menselijk ingrijpen vereist. Of ze klampen
zich vast aan het geloof dat de voortschrijdende techniek ons, als in
een Amerikaanse sportfilm, in de laatste minuut redt.
Een bijzonder weinig nuchtere voorstelling van zaken, als je het mij
vraagt. Waarom zouden we vanzelf gered worden, terwijl dit volgens de
koele wetenschap erg onwaarschijnlijk is? Hier lijkt een soort
Godsgeloof om de hoek te kijken. Het geloof dat uit de chaos der dingen
noodzakelijk een goedaardig patroon ontstaat.
Natuurlijk zijn er ondersoorten in klimaatsceptici en houdt niet
iedere scepticus vol dat het veranderende klimaat en de menselijke
invloed daarop volstrekt te ontkennen is. Het meest wonderlijk zijn de
mensen die de mogelijkheid van door mensen veroorzaakte aardopwarming
openlaten, maar menen dat daar geen acties aan hoeven te worden
verbonden. Omdat we, als het plaatsvindt, toch al het haasje zijn. Omdat
aarde zich wel redt, met of zonder mensheid.
Dit type misantropisch relativisme is in de eerste plaats de dood in
de pot voor iedere discussie (vergelijkbaar met: “wat doet het er
allemaal toe, over 100 jaar zijn we toch dood”). Daarnaast lijkt het –
opnieuw – te werken met kaders geleend uit de godsdienst. Waarom moeten
we toestaan dat de aarde zich redt, zonder mensheid? Omdat “we het
ernaar gemaakt hebben”? Is dit niet precies het religieuze concept van
schuld en boete?
Een beeld dat mensen wellicht voedt in hun cynische houding, is dat
klimaatactivisten de wereld willen redden. Ontgoochelde cynici knappen
hierop af: dit soort pretentie en maakbaarheidsdenken is onze soort niet
gegeven. Maar klimaatverandering tegengaan is géén kwestie van de
wereld redden. De enige taak is het behouden van de toevallige
omstandigheid dat deze planeet voor mensen bewoonbaar is. Je reinste
eigenbelang dus. Wie zich verdiept in de overweldigende ecologische
processen die deze leefbaarheid al millennia in stand houden, zal leren
dat dit een kwetsbaar gegeven is. We stellen dit op de proef door de
atmosfeer te voeden met (te) grote hoeveelheden CO2 en andere
broeikasgassen. Een probleem voor en door de mens, dat we ook zelf
moeten oplossen.
Deze oplossing moet gezamenlijk plaatsvinden: uitstoot van gassen als
CO2 moet – net als gebeurd is met CFK’s, benzine met lood en
antipersoonsmijnen – wereldwijd uitgefaseerd worden, bijvoorbeeld via
een veilingsysteem. Subsidies op CO2-intensieve productie moet
afgeschaft worden, kleinschalige duurzame energie gestimuleerd. Geen
gemakkelijke opgaaf, maar het is al meerdere malen becijferd dat het
zowel betaalbaar als haalbaar is om op deze manier verdere escalatie van
het klimaatprobleem tegen te gaan.
Dat mag in figuurlijke zin missionariswerk worden genoemd, maar
NGO’s, politici en burgers die deze oplossingen tot stand proberen te
brengen is bepaald geen religiositieit te verwijten. De meeste
klimaatactivisten kunnen niet zoveel met een begrip als zondigheid. Ze
opereren veel waardevrijer: ze wijzen ons op een heel praktische en
concrete situatie die menselijk ingrijpen vereist. Juist omdat er geen
externe kracht is die ons straft voor onze spilzucht of ons in de
laatste minuut redt, moet de mens het zelf doen. Een door en door
profaan wereldbeeld.
