Eens in de zoveel tijd lezen wij liberaal democraten smalend over hoe een groot deel van de Russen terugverlangt naar de dictatuur die het was, of hoe ouwe Oost-Duitsers nostalgisch terugblikken op de tijd van mannetjes met bolhoeden in stoplichten en gezellige Trabantjes. Een Stockholm-syndroom a postiori wellicht, deze aanbidding van de voormalige onderdrukker.
Fukuyama - vaak beschouwd als het lulletje van de politicologie, omdat hij het einde van de geschiedenis voorspelde, en de immer broeiende culturele verschillen niet in zijn analyses betrok - heeft wat dat betreft ten minste één juiste voorspelling gedaan: het liberaal kapitalisme is het enige overgebleven realistische systeem.
Or is it? Het huidige China valt - uiteraard - niet liberaal kapitalistisch te noemen. De censuurmachine werkt, en werkt zelfs als antiserum van het Westerse gif dat Google heet. Communistisch is China ook niet echt meer, al helemaal niet na de invoering van hun nieuwe officiële partijlijn in 2003, die erop neerkomt de middenklasse (ruwweg 1/5e van de Chinezen) in bescherming te nemen - geen communist zou op dat idee komen. De middenklasse komt op hun beurt niet op het idee om voor democratie te gaan ageren: zij hebben dan alles te verliezen. Trent Reznor zong al: will you bite the hand that feeds?
China is dus autoritair kapitalistisch, en volgens Slavoj Zizek - een vooraanstaand, boeiend en vooral uiterst onderhoudend Sloveens filosoof; jep, ik strooi met namen vandaag - is dat een probleemski. Want wat nu als blijkt dat autoritair kapitalisme de toekomst heeft, dat we zoals (strooi, strooi) Peter Sloterdijk schreef over honderd jaar standbeelden maken van de pionier van deze doctrine: de president van Singapore - omdat dit uitbuitende en onderdrukkende systeem veel beter in staat is de onvolkomenheden van het kapitalisme te bestrijden dan het kapitalisme van het Westen?
Niet heel denkbeeldig als je nagaat wat Amerika boven het hoofd hangt als ze de rente van hun mastodonte schulden (goeddeels aan China!) moeten terugbetalen. De scheuren in het neo-con-liberaal-noem-het-hoe-je-wil-kapitalisme zijn dan wel netjes dichtgepleisterd, het gebouw blijft gammel de bammel.
Zizek ziet als mogelijk alternatief een nieuw communisme voor zich, dat niet uitgaat van Leninistische ideeën, maar van een variant waarin democratie en pluralisme kunnen integreren. Deze laatste zin klinkt op zichzelf als een dooddoener van het zuiverste water (communisme heeft niet gefaald, Leninisme wel, oreert de ouwe linkse stinksok wiens sik de grond al raakt), maar in de huidige mondiale context lijkt een nieuwe verschuiving van 'het enige realistische systeem' niet eens zo denkbeeldig.
3 opmerkingen:
Dat 'alternatieve nieuwe communisme' van Zizek, kun je dat misschien wat meer uitleggen? Ik kan me er weinig bij voorstellen.
En wat betreft China - inderdaad, het lijkt momenteel (!) te werken. Maar feit is dat het land zich in een rap proces van economische vooruitgang bevindt - vraag is of het politieke systeem zichzelf kan blijven handhaven naarmate dit proces voortzet. Het lijkt me te vroeg om te zeggen dat het Chinese hedendaagse 'communisme' geslaagd is.
De westerse democratieën hebben zichzelf mijn inziens wel redelijk bewezen. Hiermee is natuurlijk nog niet gezegd dat de economisch-politieke infrastructuur die wij hebben moeiteloos geëxporteerd kan worden naar andere landen. Maar als staten hervormingen invoeren die burgers meer economische vrijheid bieden, zal dat ook zeker gevolgen hebben voor de mentaliteit van die burgers - ze zullen mee willen praten over 's lands bestuur, over hun belastingcenten.
Op Zizek wil ik nog wel terugkomen, een interessante figuur, maar ik heb zijn precieze implicaties niet in mijn hoofd zitten. Er is een uitzending van tegenlicht hem aan gewijd.
Mijn punt is dat China een nieuw kapitalistisch systeem heeft dat een stuk onvriendelijker is dan onze variant. De VS denken al jaren dat China vroeg of laat over zal gaan op liberaal kapitalisme - en inderdaad, de Chinezen surfen op het net, smullen van McDonalds, maar het heeft geen donder gedaan aan de censuur en democratie.
Ik vind het iets arrogants hebben te denken dat de Chineesjes nog ooit het licht zien van ons superieure systeem - maar dat hoeft nog niet te betekenen dat dat niet gebeurt natuurlijk :).
Dat zou inderdaad arrogant zijn. Maar is het omgekeerd ook niet arrogant om te denken dat die Chinezen te volgzaam/dom zijn voor burgerrechten en een democratischere politieke cultuur?
Een reactie posten